ام اس یا مولتیپل اسکلروزیس (اسکلروز چندگانه) چیست؟

در این مقاله از سایت فیزیوتراپی آرکا به بررسی علل، علائم و روش‌ های درمانی بیماری ام اس یا مولتیپل اسکلروزیس (اسکلروز چندگانه) می‌پردازیم و همچنین به نقش فیزیوتراپی در مدیریت این بیماری در کلینیک آرکا در شهرک غرب تهران اشاره خواهیم کرد.

اسکلروز چندگانه چیست؟

ام اس MS یا اسکلروز چندگانه (Multiple Sclerosis) یک بیماری مزمن و پیشرونده است که بر سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) تأثیر می‌گذارد. در این بیماری، سیستم ایمنی به غلاف محافظ اطراف فیبرهای عصبی به نام میلین حمله می‌کند، که باعث التهاب و آسیب می‌شود. این آسیب، ارتباط بین مغز و بقیه بدن را مختل می‌کند و منجر به طیف وسیعی از علائم از جمله مشکلات حرکتی، مشکلات بینایی، خستگی شدید و اختلالات حسی می‌شود. شدت و الگوی علائم در افراد مختلف متفاوت است و ممکن است در طول زمان بدتر یا بهتر شود.

انواع ام اس

بیماری ام اس انواع و مراحل مختلفی دارد که در ادامه به توضیح کامل انواع ام اس می‌پردازیم:

1. ام اس عودکننده-فروکش‌کننده (Relapsing-Remitting MS – RRMS)

• شایع‌ ترین نوع ام اس (حدود 85٪ بیماران در ابتدا این نوع را دارند).
• بیماری به‌صورت حملات ناگهانی (عود) ظاهر شده و پس از مدتی علائم تا حدی کاهش می‌یابد.
• ممکن است علائم کاملاً از بین بروند یا برخی باقی بمانند.

2. ام اس پیشرونده ثانویه (Secondary Progressive MS – SPMS)

• در ادامه‌ی نوع RRMS رخ می‌دهد.
• علائم به‌طور تدریجی بدتر می‌شوند و دیگر دوره‌های واضح فروکش وجود ندارد.
• ممکن است دوره‌هایی از عودهای جزئی دیده شود، اما روند کلی بیماری پیشرونده است.

3. ام اس پیشرونده اولیه (Primary Progressive MS – PPMS)

• از ابتدا، بیماری به‌طور مداوم بدتر می‌شود، بدون دوره‌های مشخص عود و بهبودی.
• حدود 10-15٪ از بیماران ام اس این نوع را دارند.
• علائم عمدتاً مشکلات حرکتی و ضعف عضلانی هستند.

4.ام اس خوش‌خیم (Benign MS)

• نوعی ام اس با علائم خفیف که طی سال‌ها پیشرفت چشمگیری ندارد.
• ممکن است فرد دوره‌های عود را تجربه کند اما به ناتوانی جدی دچار نشود.
• معمولاً پس از 15 سال بدون پیشرفت قابل توجه تشخیص داده می‌شود.

5. ام اس بدخیم (Malignant MS یا Marburg’s Variant)

• نوعی نادر و شدید از ام اس که پیشرفت سریعی دارد.
• در مدت کوتاهی می‌تواند باعث ناتوانی شدید شود.

مراحل پیشرفت ام اس

• مرحله 1: سندرم جداشده بالینی (CIS – Clinically Isolated Syndrome)
  • اولین حمله عصبی مرتبط با ام اس که ممکن است به بیماری کامل ام اس تبدیل شود یا نشود.
  • در این مرحله، اگر ضایعات مغزی در MRI دیده شوند، احتمال تبدیل به ام اس بیشتر است.
• مرحله 2: ام اس عودکننده-فروکش‌کننده (RRMS)
  • در این مرحله، بیمار دچار حملات (عود) و دوره‌های بهبودی نسبی (فروکش) می‌شود.
  • ممکن است هر حمله جدید بخش دیگری از سیستم عصبی را درگیر کند.
• مرحله 3: ام اس پیشرونده ثانویه (SPMS)
  • بیمار دیگر دوره‌های فروکش مشخص ندارد و بیماری به‌تدریج پیشرفت می‌کند.
  • در این مرحله ممکن است مشکلات حرکتی، شناختی و حسی افزایش یابند.
• مرحله 4: ام اس پیشرونده اولیه (PPMS)
  • از همان ابتدا بیماری به‌طور مداوم پیشرفت می‌کند.
  • مشکلات عصبی به‌تدریج شدیدتر شده و ناتوانی ممکن است افزایش یابد.

علت بیماری مولتیپل اسکلروزیس چیست؟

علت دقیق بیماری ام اس هنوز به طور کامل مشخص نشده است، اما محققان بر این باورند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی می‌تواند در توسعه این بیماری نقش داشته باشد. عواملی که ممکن است خطر ابتلا به ام اس را افزایش دهند عبارتند از:

• عوامل ژنتیکی (وراثتی)
  •  ام اس یک بیماری ارثی مستقیم نیست، اما احتمال ابتلا در افرادی که یکی از اعضای نزدیک خانواده (والدین یا خواهر و برادر) به ام اس مبتلا باشد، بیشتر است.
  • مطالعات نشان داده‌اند که برخی ژن‌های مرتبط با سیستم ایمنی (مانند ژن HLA-DRB1) ممکن است خطر ابتلا را افزایش دهند.
  • در دوقلوهای همسان، اگر یکی مبتلا شود، احتمال ابتلای دیگری حدود ۲۵٪ است که نشان‌دهنده نقش ژنتیک و محیط هر دو در این بیماری است.
• عوامل محیطی
  • کمبود ویتامین D و قرار نگرفتن در معرض نور خورشید
  • عفونت‌های ویروسی (ویروس اپشتین-بار و سایر ویروس‌ها)
  • سیگار کشیدن
  • چاقی و سبک زندگی ناسالم
  • عوامل هورمونی و جنسیتی: ام اس در زنان 2 تا 3 برابر شایع‌تر از مردان است، که نشان‌دهنده تأثیر عوامل هورمونی (مانند استروژن و پروژسترون) بر سیستم ایمنی است.
  • استرس و عوامل روانی

علائم ام اس خوش خیم

ام‌ اس خوش‌خیم (Benign MS) در واقع به نوعی از بیماری اشاره دارد که با وجود حملات، میزان از کارافتادگی (ناتوانی) بیمار پس از گذشت 15سال از شروع بیماری، بسیار کم یا ناچیز باقی می‌ماند. علائم اولیه آن شبیه به سایر انواع ام‌اس است، اما تمایل به بهبود کامل بین حملات وجود دارد. برخی از علائم شایع که ممکن است در دوره‌های عود و بهبود ام‌ اس خوش‌ خیم مشاهده شوند عبارتند از:

• خستگی شدید
• مشکلات بینایی (تاری دید، دوبینی، از دست دادن بینایی)
• اختلالات حرکتی (ضعف عضلانی، اسپاسم، عدم تعادل)
• مشکلات حسی (بی‌حسی، گزگز، درد)
• اختلالات شناختی (مشکلات حافظه و تمرکز)
• اختلالات گفتاری و بلع
• مشکلات مثانه و روده: احساس تکرر ادرار، بی‌اختیاری یا یبوست.
• بی‌حسی و سوزن‌ سوزن شدن: معمولاً در دست‌ها، پاها، صورت یا سایر بخش‌های بدن.
• تغییرات خلقی: افسردگی، اضطراب یا تحریک‌پذیری.
• حساسیت به گرما: تشدید علائم در هوای گرم یا هنگام حمام کردن.
• درد و سوزش عصبی: احساس درد مزمن یا شوک‌های الکتریکی کوتاه (علامت لرمیت).

نکته مهم: تشخیص “خوش‌ خیم” بودن تنها پس از سال‌ ها پیگیری و اثبات عدم پیشرفت ناتوانی توسط پزشک متخصص مغز و اعصاب (نورولوژیست) داده می‌شود.

تشخیص مولتیپل اسکلروزیس (بیماری ام اس)

برای شناسایی مولتیپل اسکلروزیس (MS) یک فرایند پیچیده است که معمولاً شامل بررسی علائم، آزمایش‌های عصبی، و روش‌های تصویربرداری پزشکی می‌شود. در حال حاضر هیچ آزمایش خاصی به تنهایی نمی‌تواند MS را تأیید کند، اما پزشکان با کنار گذاشتن سایر بیماری‌های مشابه، این بیماری را تشخیص می‌دهند.

• بررسی سابقه پزشکی و علائم بیمار
  • پزشک متخصص مغز و اعصاب ابتدا سابقه پزشکی بیمار را بررسی می‌کند و درباره علائمی مانند ضعف عضلانی، مشکلات بینایی، بی‌حسی، خستگی، و مشکلات تعادلی سؤال می‌پرسد.
• معاینه عصبی
  • پزشک عملکرد سیستم عصبی را از طریق تست‌هایی مانند بررسی بینایی، هماهنگی، تعادل، قدرت عضلانی، و واکنش‌های عصبی ارزیابی می‌کند.
• تصویربرداری با MRI از مغز و نخاع (تصویربرداری تشدید مغناطیسی)
• تست پتانسیل‌های برانگیخته (Evoked Potentials)
  • این تست فعالیت الکتریکی مغز را در پاسخ به تحریکات حسی مانند بینایی یا لمس اندازه‌گیری می‌کند. در بیماران MS، این پاسخ‌ها ممکن است کندتر از حد طبیعی باشند، که نشان‌دهنده آسیب عصبی است.
• آزمایش مایع مغزی-نخاعی (Lumbar Puncture یا Spinal Tap)
  • در این روش، مقدار کمی از مایع مغزی-نخاعی (CSF) از طریق سوزن از ستون فقرات برداشته و بررسی می‌شود. در بیماران مبتلا به MS، اغلب وجود نوارهای الیگوکلونال (Oligoclonal Bands) و افزایش برخی پروتئین‌های التهابی مشاهده می‌شود.
• آزمایش‌های خون

درمان بیماری ام اس

اگرچه درمانی قطعی برای بیماری ام اس وجود ندارد، اما روش‌های مختلفی برای مدیریت و کاهش علائم این بیماری وجود دارد. برخی از این روش‌ها عبارتند از:

• درمان دارویی: داروهای مختلفی برای کاهش التهاب و کنترل علائم ام اس استفاده می‌شوند. این داروها می‌توانند شامل داروهای ضد التهابی، داروهای تعدیل کننده سیستم ایمنی و داروهای کاهش دهنده علائم باشند.
• فیزیوتراپی یکی از روش‌های موثر در مدیریت علائم ام اس است. تمرینات فیزیوتراپی می‌توانند به بهبود تعادل، هماهنگی، قدرت عضلانی و کاهش خستگی کمک کنند. فیزیوتراپیست‌ها می‌توانند برنامه‌های تمرینی شخصی‌سازی شده برای هر فرد تهیه کنند تا به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کنند.
• 3. تغذیه مناسب: تغذیه سالم و متعادل می‌تواند به مدیریت علائم ام اس کمک کند. مصرف مواد غذایی غنی از ویتامین D، امگا 3 و آنتی‌اکسیدان‌ها می‌تواند به بهبود سلامت عصبی کمک کند.

درمان ام اس با فیزیوتراپی در کلینیک فیزیوتراپی آرکا

کلینیک فیزیوتراپی آرکا در شهرک غرب تهران با مدیریت سمیرا قربانی و با بهره‌گیری از تیم تخصصی و تجهیزات مدرن، خدمات فیزیوتراپی برای بیماران مبتلا به ام اس ارائه می‌دهد. در این کلینیک، برنامه‌های تمرینی و درمانی اختصاصی برای هر بیمار تهیه می‌شود تا به بهبود کیفیت زندگی و کاهش علائم ام اس کمک کند.

نتیجه‌گیری

بیماری ام اس یا اسکلروز یک بیماری مزمن و خودایمنی است که بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارد. اگرچه درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد، اما با استفاده از روش‌های مختلف مانند درمان دارویی، فیزیوتراپی و تغذیه مناسب می‌توان علائم این بیماری را مدیریت کرد و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشید. کلینیک فیزیوتراپی آرکا با ارائه خدمات تخصصی در زمینه فیزیوتراپی به بیماران مبتلا به ام اس کمک می‌کند تا با این بیماری مقابله کنند.

پرسش متدارول درباره بیماری ام اس

در ادامه به تعدادی از سوالات پز تکرار کاربران درباره بیماری ام اس پاسخ داده ایم:

1. آیا بیماری ام اس قابل درمان است؟

درمان قطعی برای بیماری ام اس وجود ندارد، اما با استفاده از روش‌های مختلف مانند درمان دارویی، فیزیوتراپی و تغذیه مناسب می‌توان علائم این بیماری را مدیریت کرد و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشید.

2. چه عواملی می‌توانند خطر ابتلا به ام اس را افزایش دهند؟

عوامل ژنتیکی، عفونت‌ها، مصرف سیگار و کمبود ویتامین D می‌توانند خطر ابتلا به ام اس را افزایش دهند.

3. چگونه فیزیوتراپی می‌تواند به بیماران مبتلا به ام اس کمک کند؟

فیزیوتراپی می‌تواند به بهبود تعادل، هماهنگی، قدرت عضلانی و کاهش خستگی کمک کند.

4. آیا تغذیه مناسب می‌تواند به مدیریت علائم ام اس کمک کند؟

بله، تغذیه سالم و متعادل می‌تواند به مدیریت علائم ام اس کمک کند. مصرف مواد غذایی غنی از ویتامین D، امگا 3 و آنتی‌اکسیدان‌ها می‌تواند به بهبود سلامت عصبی کمک کند.

5. کلینیک فیزیوتراپی آرکا چه خدماتی برای بیماران مبتلا به ام اس ارائه می‌دهد؟

کلینیک فیزیوتراپی آرکا با بهره‌گیری از تیم تخصصی و تجهیزات مدرن، خدمات فیزیوتراپی برای بیماران مبتلا به ام اس ارائه می‌دهد. در این کلینیک، برنامه‌های تمرینی و درمانی اختصاصی برای هر بیمار تهیه می‌شود تا به بهبود کیفیت زندگی و کاهش علائم ام اس کمک کند.